N.L. van Dinther
Enige jaren geleden is aandacht geschonken aan fragmenten van vijzels afkomstig uit Engeland en vervaardigd uit zogenaamd "Purbeck marble". De kennis over vorm en verspreiding van vijzels
De vondst te Poortugaal is zeer vertraagd bekend van “Purbeck marble” in ons land kan nu worden aangevuld met twee vondsten te Poortugaal en te Spijkenisse.
geworden en dateert uit 1971. Eerst in 1980, ter gelegenheid van NCRV's-kerkepad, werd ze door de vinder onder de aandacht van de auteur gebracht. De vijzel is in 1971, bij werkzaamheden in verband met de aanleg van vloer- verwarming in de Ned. Herv. kerk te Poortugaal, gevonden na officiële werktijd. De vindplaats bevindt zich dicht bij het koor. De vijzel werd mee naar huis genomen en is daardoor niet bekend geworden aan de archeoloog van het Bureau Oudheidkundig Onderzoek van de dienst gemeentewerken te Rotterdam, die toentertijd een onderzoek deed in de kerk.
De door de vinder aangeduide plaats geeft een aanwijzing, dat de vijzel in de grond is gekomen bij de bouw van de eerste stenen kerk te Poortugaal. Wellicht heeft de vijzel gezien de vorm secundair dienst gedaan als wijwaterbakje; hoe hij in de grond is gekomen, blijft raadselachtig.
De Poortugaalse vijzel is door de bereidwillige medewerking van mej.dr. de Groot vergeleken met een monster uit de collecties van gesteenten van het Rijksmuseum van Geologie en Mineralogie te Leiden.De stenen kerk te Poortugaal kwam in de plaats van de circa 1180 uit hout opgetrokken kerk. Het ter plaatse verrichte archeologisch onderzoek heeft aanwijzingen opgeleverd, dat de bouw van de stenen kerk omstreeks 1220 gedateerd kan worden. De fabricage van de vijzel kan aldus op zijn laatst in het begin van de 13de eeuw geplaatst worden.
Het monster uit de collecties is afkomstig uit de "Upper Purbeck beds", uit de Boven-Jura en werd ten zuiden van Peveril Point in Dorset { Engeland) verzameld.
Het bestaat uit een samengekitte opeenhoping van slakkenhuisjes met doorsneden van dezelfde vorm en grootte als ook op de onderzijde van de vijzel voorkomen.
De middellijn van de doorsneden varieert van 0,2 tot 0,6 cm en heeft een modaal gemiddelde bij 0,35 cm. De vijzel heeft dezelfde grijsgroene kleur als het monster{dark greenish gray, 5GY 4/1 ), maar
door verwering vertoont hij een aantal bruine vlekken,Jpale brown, 5 YR 5/2).
Uit de grote overeenkomst tussen het karakteristieke gesteente van de vijzel en het vergelijkings-monster, beide opgebouwd uit honderden slakkenhuisjes van het zoetwaterslakje Viviparus en beide van-de-zelfde grijsgroene kleur, mag besloten worden, dat de vijzel vervaardigd is uit Purbeck marble.
In de zomer van 19709 is te Spijkenisse in het park Groenewoud in een context van scherven-materiaal uit het laatste kwart van de 13de eeuw een fragment gevonden van ( vermoedelijk) een vijzel, vervaardigd uit Purbeck .
Op de foto is duidelijk de samengekitte opeenhoping van slakkenhuisjes van het zoetwaterslakje Viviparus te onderscheiden. Behalve de exemplaren uit de omgeving van Ostende, uit Aardenburg en uit de Oudelandse polder te Cadzand , kunnen de vindplaatsen nu uitgebreid worden met de vondsten te Poortugaal en Spijkenisse. Deze laatste twee importen zullen wellicht het land binnengekomen zijn via het Maasmondgebied, waar binnen de heren van Putten en hun rechts-
voorgangers hun domein hadden liggen. Handelsbetrekkingen tussen dit gebied en de Engelse zuidkust liggen voor de hand
Literatuur
Dinther, N. L. van, 1983. Engelse-importvijzel te Poortugaal. Westerheem XXXII, 214-217
Schrijven dd. 8 sept. 1980 van de heer C. J. Overweel, werkzaam bij het I.P L., aan de heer M. van Trierum van het Bureau Oudheidkundig Onderzoek te Rotterdam.
Chocquee1, A., 1950. Les civilisations préhistoriques et anciens de la Flandre occidentale.
Bruxelles.
Dinther, N. L. van, 1977. Sprokkels uit Poortugaals Historie.
Dinther, N. L. van, 1979. De laat-gotische kruiskerk te Poortugaal. Uitgave kerkvoogdij
Ned. Herv .Gem. te Poortugaal.
Dunning, G. C., 1965-1966. Medieval pottery and stone mortars imported to Aardenburg
from England and France.
Hoek, C., 1972. Oudheidkundig bodemonderzoek te Rotterdam en omgeving in 1971.
Rotterdams jaarboekje, 105-121.
Veerman, J. P ., 1972. Vijzel van Purbeck marbIe te Cadzand. Westerheem XXI, 171-173.
