ALS STENEN KONDEN SPREKEN.......

Als je op vakantie wel eens voor een heel oud gebouw staat en je ziet de oude verweerde stenen van dat gebouw, dan zeggen de mensen wel eens: "Als die stenen konden spreken; wat zouden ze ons dan allemaal te vertellen hebben!"

Zo is dat ook met zo'n eeuwenoude kerk als de Oude Grote Dorpskerk van Poortugaal. Als die stenen nu eens echt konden spreken...... dan zouden ze het verhaal vertellen van mensen, mensen zoals jij en ik, kinderen die hier gedoopt werden, jonge mensen die hier met elkaar huwden, mensen die hier begraven werden en van mensen die hier hun godsdienst beleefden. Maar ze zouden ook vertellen van tijden van oorlog en hongersnood, van vreselijke epidemieën zoals de pest, maar ook van het leven op het platteland en het leven van de rijke bewoners van de grote buitenhuizen, bijvoorbeeld Slot Valckensteyn.

Kortom: een oud kerkgebouw als dit, spreekt het verhaal van mensen, met al hun lief en leed. En als je daarover gaat vertellen, dan praat je al gauw over zo'n slordige zeven eeuwen mensengeschiedenis.

DE EERSTE DORPSKERKPAROCHIE EN HOE HET VERDER GING......

Al in 1250 is er sprake van een 'parochie van de dorpskerk in Poortugaal" en die parochie is er nu in 2002 nog steeds. Wat is nu eigenlijk een parochie?

Met het woord parochie kun je eigenlijk twee dingen bedoelen. Letterlijk betekent het zoveel als een kerkelijke gemeente, een gebied rond een bepaalde kerk, maar het geeft ook een groep mensen aan, die in dat gebied wonen en daar naar de kerk gaan. Eeuwen geleden was er in onze landen maar één geloof en dat was het katholieke geloof. Alle mensen waren katholiek en zij gingen dus ook allemaal naar een en dezelfde kerk. En meestal was daar dan de pastoor.

Die wist alles van het geloof en was tevens de hoogste baas van de dorps- of stadskerk.Dat veranderde in Poortugaal en in de meest dorpen en steden van Nederland in de tweede helft van de 16e eeuw.

Ergens in Duitsland was er een Augustijner monnik, Maarten Luther was zijn naam - die het met veel misstanden in de kerk van rond het jaar 1517 niet eens was.Over deze monnik praten de mensen nog steeds, want hij protesteerde hevig tegen alles wat er mis was in de kerk. De Paus, die de hoogste baas was in de kerk, was het beslist niet met Maarten Luther eens en deed hem uiteindelijk in de ban. Dat wil zoveel zeggen dat Luther buiten de kerk werd gezet en zich niet meer Rooms-Katholiek mocht noemen. Maar de aanhangers van Maarten Luther trokken zich daar niet veel van aan en zo kwam er na heel veel strijd een aparte kerk, die wij nu nog steeds aanduiden met de verzamelnaam: de Protestanten.

Vaak was het zo dat als de pastoor het eens was met de "nieuwe leer" hele dorpen met de pastoor overgingen en dus ook protestant werden. De Katholieken die het oude geloof trouw bleven raakten behoorlijk in de verdrukking, want de aanhangers van de "nieuwe leer", de protestanten, eisten de kerken op, die eerst eeuwenlang in handen van de Katholieken waren geweest. Zo ongeveer ging het ook in Poortugaal. De oude parochiekerk werd een protestantse kerk.

HOE ZAG HET ER VROEGER IN DE OUDE DORPSKERK UIT?

Waarom staat de kerk niet keurig in een zelfde rij als de huizen in de Kerkstraat of de Dorpsstraat?

Zoals je in voorsteden en dorpen kunt zien, staat een oude kerk meestal niet keurig in eenzelfde rij huizen en de straat. Dat komt omdat de kerk naar het oosten werd gebouwd. Met een geleerd woord noemen de mensen dat "georiënteerd". Als de priester in vroeger eeuwen aan het altaar stond, stond hij met zijn rug naar de mensen in de kerk en met zijn gezicht gericht naar het oosten. Want, zeiden de mensen in die tijd: In het oosten gaat de zon op en Christus is voor ons de Opgaande Zon, de Oriens, in het Latijn.

Kerken die later gebouwd zijn dan de Middeleeuwse kerken, staan vaak wel keurig in de rij van de huizen. Kijk maar naar de andere......

Toen die kerken gebouwd werden, was men al lang blij dat ze een kerk konden bouwen en bovendien was men het symbool van de Opgaande Zon een beetje vergeten.

EN HOE ZAG HET ER VROEGER IN DEZE KERK UIT?

We weten dat er in de kerk altaren stonden. En in de kerk waren er ook veel gebrandschilderde ramen, die echter allemaal tijdens de Reformatie, dus toen de kerk in Protestantse handen was overgegaan, zijn verdwenen. Het was in de tijd dat de leer van Maarten Luther al overal aan het doordringen was en op diverse plekken in het land hadden mensen die het met de gang van zaken in de Ka-tholieke Kerk niet eens waren,de Katholieke kerken, vreselijk geplunderd. Ze hadden alle beelden van de sokkels ge-haald en alles wat aan de Katholieke Eredienst herinnerde werd vernield. In de geschiedenisboekjes vind je dit terug als de Beeldenstorm. Ook in Poortugaal is er een echte beeldenstorm geweest.

GRAVEN IN DE KERK

In vroeger eeuwen werden de overledenen altijd in, of direct rond de Kerk begraven. Daarom vind je overal op de vloer van die grote grafstenen of grafzerken. Hoe rijker je was, hoe groter de grafsteen. De rijken lagen voornamelijk in de kerk en de armere mensen op het kerkhof buiten. Pas in de twee vorige eeuwen mochten er geen overledenen meer in de kerk begraven worden.

In de Franse tijd, de tijd dat Nederland een deel was van het grote Franse Rijk van Napoleon, gold de slagzin: Vrijheid, Gelijkheid, en Broederschap. Adel bestond niet meer. En daarom moest alles wat aan adel herinnerde verdwijnen. De adellijke mensen lieten op hun grafstenen hun familiewapens en namen uithakken. Hoe mee wapens, hoe hoger van adel. Daarom zie je overal op de grafstenen dat de wapens onherkenbaar zijn geworden. Alle afbeeldingen zijn er met beitels gewoon uitgehakt. Een tweetal heel grote en heel zware grafstenen, elk ongeveer 750 kilo zwaar, hebben nog wel wapens.

Hoe dat komt? Deze prachtige grafzerken waren bedekt met een dikke laag cement en daaroverheen zand en daar destijds nog een planken vloer overheen. Daarom zijn deze graven gewoon vergeten, bij een restauratie werden ze weer ontdekt en werd het cement er voorzichtig afgehaald en kwamen de grafstenen ongeschonden te voorschijn.

In de Kerk hier in Poortugaal is ook nog een heel bijzondere grafkelder, namelijk onder de nu als consistorie in gebruik zijnde ruimte.

Dit opstel, of zo u wilt deze brief, heb ik geschreven om de gemeenteleden iets meer te vertellen van een gebouw dat al zo'n kleine zeven eeuwen oud is. Natuurlijk kun je nog veel meer van deze kerk vertellen. Wie er allemaal begraven liggen bijvoorbeeld. Van al die mensen is wel een apart verhaal te vertellen. Maar als de stenen konden spreken dan zouden ze boekwerken vol vertellen. Boeken met verhalen van mensen. Daarom, omdat een kerkgebouw als dit niet zomaar een stenen gebouw is, moeten we er met z'n allen voor zorgen dat zo'n kerkgebouw bewaard blijft en onderhouden wordt. Opdat ook mensen, die na ons geboren worden, de stenen kunnen horen spreken.

De voormalig koster van deze prachtige kerk,

B.H.J. Wassink.